Om CIA sin operasjon for å endre svensk opinion med miniubåtar i den svenske skjægarden

Mange av oss som opplevde dei svenske sosialdemokratane under Olof Palme stiller oss svært undrande til endringane i svensk tryggingspolitikk, og særleg tilhøvet til NATO. Med Palme i spissen hadde Sverige på 70-talet ei sjølvstendig røyst internasjonalt. Landet hadde ei trygg nøytral forankring utanfor NATO. Men i dag, 30 år etter at den kalde krigen tok slutt, ser vi ei stor endring. Der til og med sosialdemokratane arbeider for ei tilnærming til NATO. Den tidlegare fredsforskaren ved PRIO, Ola Tunader, har skreve fleire bøker om dei dramatiske hendingane i den svenske skjærgarden på 80-talet. I den siste boka si, «Det svenska ubåtskriget», kjem han med svært interessante nye opplysningar om jakta på framande ubåtar. Avsløringane han legg fram kan bidra til å forklare den dramatiske endringa som då skjedde i svenskane si haldning til Sovjet.

Ubåtjakta toppa seg hausten 1982. Over fleire år hadde ein fått inn ei mengd observasjonar på ubåtliknande farkostar. Etter kvart var den svenske marinen temmeleg trygg på at det dreide seg om utanlandske miniubåtar som opererte ulovleg i svenske farvatn. Det vart sett i gang ei intens ubåtjakt. Media over heile verda fylgde jakta nesten frå dag til dag. Men marinen greidde ikkje ta eller identifisere ein einaste av desse farkostane. Mistanken blant politikarar, media og i det svenske forsvaret gjekk mot ubåtar frå Warshavapakta.

Det blei sett ned kommisjonar og laga utgreiingar. I den første kommisjonen frå 1983 var konklusjonen at ubåtane kom frå Sovjetunionen, og Palme måtte sende protestar til Moskva. I ei ny utgreiing i 1995 blei kommisjonen frå 1983 kritisert for manglande bevis, og konklusjonen var nå at ein ikkje kunne slå fast nasjonaliteten til inntrengarane.

Men så i år 2000 uttala Caspar Weinberger at det var amerikanske ubåtar. Han hadde vore forsvarsminister under Ronald Reagen frå 1981 til 1987, og hadde utmerka seg med si harde linje overfor Sovjetunionen. Ubåtane skulle m.a. teste det svenske forsvaret, og hadde blitt sendt etter svensk løyve. Men det hadde vore ein avtale «Navy to Navy», og ikkje på politisk nivå. Den tidlegare britiske marineministeren, Keith Speed, har også innrømma at ubåtar frå NATO-land ofte hadde øvingar i svenske farvatn. Dette gjaldt også britiske ubåtar.

Dette førte til ei ny svenske utgreiing som vart framlagt i 2001, og her tok ein opp muligheten for at det dreide seg om ubåtar frå NATO land. Tidlegare svensk ambassadør, Mathias Mossberg, var ein av sekretærane i denne kommisjonen. Dei fekk i arbeidet med dette tilgang til dokument som blant anna viste at det svenske forsvaret hadde identifisert eit par av ubåtane på 80- talet som amerikanske. Men desse dokumenta hadde vore strengt hemmelegstempla.

Amerikanske miniubåtar har truleg operert i svenske farvatn både på 60 og 70-talet. Hovudoppgåva var å sette ut lyttebøyer på havbotnen som kunne registrere sovjetiske ubåtar i Austersjøen.  Desse lyttebøyene måtte ha tilsyn. Amerikanarane nytta italienske miniubåtar til desse oppdraga. Men frakta dei i eigne spesialbygde handelsfartøy. Desse fartøya hadde opning i botnen for å handtere miniubåtane.

Kva var så grunnen til at ein endra måten desse båtane opererte på på 80-talet, slik at dei skulle bli synlege. NATO og USA hadde lenge sett med mistru til Sverige, ikkje minst til statsminister Palme. Svenskane forstod ikkje kor alvorleg trusselen frå Sovjet var, i følge amerikanarane. Strategisk var Sverige svært viktig i den kalde krigen. I ein varm krig med Sovjetsamveldet var landet m.a. tiltenkt ei rolle for NATOs flystyrkar.

William Casey var CIA-sjef under Weinberger. Det var ei gruppe under Casey som klekka ut planen om korleis ein kunne bruke miniubåtar frå NATO for å manipulere den svenske opinionen. Denne planen lukkast svært godt. Både svenske politikarar og media var raskt ute med å skulde på Sovjetunionen. Opinionsmålingar viste at den svenske opinionen endra seg totalt. Før ubåtkrigen var det 27% av svenskane som såg på Sovjet som ein trussel. Tre år seinare var det derimot 83% av svenskane som oppfatta Sovjet som ein trussel.

Ubåtaksjonen frå CIA er eit døme på psykologisk krigføring. Det svenske sosialdemokratiet fekk seg ein alvorleg knekk, og det skjedde ei dramatisk endring i svensk utanrikspolitikk. Olof Palme og vesttyske sosialdemokratar hadde lenge arbeidd for avspenning i høve til Sovjetunionen. Tilliten til dette arbeidet blei nå sterkt svekka, og Olof Palme mista mye av sin internasjonale autoritet.